Formatowanie dysku obejmuje trzy etapy:
- Formatowanie niskiego poziomu,
- Dzielenie dysku na partycje,
- Formatowanie wysokiego poziomu.
Formatowanie niskiego poziomu (Low-Level Formatting)
Wszystkie nowe dyski twarde są formatowane niskopoziomowe fabrycznie i ponowne wykonywanie tej operacji nie jest wymagane. Można właściwie stwierdzić, że dyski ATA i SCSI nie wymagają formatowania niskiego poziomu. Nie jest to również zalecane przez producentów.
Zalecenie formatowania niskiego poziomu było źródłem pewnych mitów o dyskach typu ATA. Przykładowo, wiele osób twierdzi, że dysku ATA nie można formatować niskopoziomowo, a podjęcie takiej próby prowadzi do uszkodzenia dysku. Jest to nieprawda! W przypadku wczesnych dysków ATA można utracić fabrycznie określone optymalne ustawienia przeliczania cylindrów i głowic, jak również mapowanie wadliwych obszarów nośnika. Odbija się to na wydajności dysku, ale nie prowadzi do jego uszkodzenia. Warto zwrócić uwagę, że wszystkie dyski wykorzystujące wewnętrznie mechanizm nagrywania strefowego (zoned recording) pozostają niewrażliwe na wszelkie próby formatowania niskiego poziomu - rzeczywista liczba sektorów na ścieżkę jest w nich zróżnicowana, a znaczniki sektorów nie mogą zostać zmienione. Zasada taka obejmuje większość dysków ATA wyprodukowanych w ciągu ostatnich 10 lat.
W pewnych sytuacjach przeprowadzenie formatowania niskopoziomowego jest jednak koniecznością. Opiszemy teraz służące do tego celu oprogramowanie.
Oprogramowanie dla dysków SCSI
Dyski SCSI są formatowane niskopoziomowe fabrycznie i, o ile dysk nie sprawia problemów, powtarzanie tej czynności nie jest potrzebne. W rzadkich przypadkach, gdy operacja taka jest wskazana, korzystamy z narzędzia dołączonego do kontrolera SCSI. Różnice pomiędzy kontrolerami są dosyć znaczne - program pracujący na poziomie rejestrów musi być ściśle dopasowany do konkretnego urządzenia. Do każdego kontrolera SCSI dołączany jest program formatowania niskiego poziomu. Jest on elementem BIOS-u kontrolera bądź osobnym, dołączanym na dyskietce lub dysku CD, programem. Dysk SCSI przyłączamy do systemu za pośrednictwem kontrolera urządzeń SCSI. Jest to standard komunikacji między urządzeniami, który nie obejmuje jednak wytycznych odnośnie ich wyglądu. Oznacza to. że każdy element oprogramowania konfiguracyjnego czy formatującego może mieć postać specyficzną dla producenta i konkretnego modelu.
Oprogramowanie dla dysków ATA
Producenci dysków ATA zdefiniowali i przyjęli jako standardowe rozszerzenia interfejsu ISA (nazywanego też "AT-bus"), wprowadzone w jednej z pierwszych kart kontrolerów dysków WD1002/1003. Powstała w ten sposób norma interfejsu ATA (AT Attachment). Specyfikacja ATA umożliwia korzystanie z komunikatów specyficznych dla producentów dysków i funkcjonujących jako firmowe rozszerzenia standardu. W celu zabezpieczenia przed formatowaniem niskiego poziomu wprowadza się często specjalne kody, których wysłanie do dysku odblokowuje możliwość korzystania z procedur formatujących. Różni producenci stosują różne kody. Gdy jest to możliwe, należy postarać się o oprogramowanie udostępniane przez wytwórcę dysku. Zróżnicowane jest również oprogramowanie do obsługi poszczególnych modeli.
Większość dysków ATA pozostaje całkowicie zabezpieczona przed zmianami współczynnika skośności i usunięciem mapy defektów. Jest to związane z wewnętrzną translacją zapisu i dotyczy dysków wykorzystujących technikę zapisu strefowego (zone bit recording). Do uruchomienia procedur formatowania wymagane jest zazwyczaj skorzystanie ze specyficznych dla dysku poleceń. Komunikaty opisane w specyfikacji ATA nie są zazwyczaj obsługiwane, zwłaszcza w przypadku dysków nowych, w których jest stosowany zapis strefowy. Bez odpowiedniego przygotowania nie jest więc możliwe przeprowadzenie operacji oznaczania defektów dysku, umożliwiającej często usunięcie uszkodzonych sektorów z obszaru dostępnego do utworzenia partycji.
Większość producentów udostępnia oprogramowanie formatowania niskopoziomowego na stronach WWW. Oto kilka przykładów:
- Seagate, http://www.seagate.com/www/en-us/support/downloads/seatools,
- IBM (obecnie Hitachi)2, http://www.hitachigst.com/support/downloads/,
- Western Digital, http://support.wdc.com/.
W każdym przypadku użycie programu oferowanego przez producenta dysku jest rozwiązaniem najlepszym. Program taki jest darmowy, umożliwia wykonywanie operacji niskiego poziomu i obsługę defektów dysku w sposób zazwyczaj lepszy niż narzędzia uniwersalne. Jeżeli oprogramowanie producenta nie jest dostępne, można polecić programy Disk Manager firmy Ontrack i Micro-Scope firmy Micro 2000. Innym dopracowanym i niedrogim narzędziem jest program diagnostyczny dla komputerów PC firmy IBM o nazwie Drive Fitness Test (DFT). Program ten zawiera moduł formatowania niskiego poziomu, współpracuje z dyskami różnych firm i umożliwia przeprowadzenie gruntownej analizy stanu dysku. Narzędzie firmy IBM zwraca uwagę wygodną funkcją gruntownego testowania dysku w trybie nieniszczącym. Dostępne możliwości niszczącej operacji formatowania niskopoziomowego ograniczają się do dysków firmy IBM. Program dostępny jest na wymienionej wyżej witrynie WWW.
Nieniszczące narzędzia formatowania dysków
Narzędzia uniwersalne, pracujące na poziomie BIOS-u i nie niszczące danych na dysku, takie jak Calibrate (składnik starszych wersji Symantec Norton Utilities) lub SpinRite (Gibson Research), nie są warte polecenia w większości sytuacji, gdy wymagane jest faktyczne niskopoziomowe formatowanie dysku. Skuteczność tego rodzaju programów podlega istotnym ograniczeniom, a w niektórych sytuacjach mogą one doprowadzić do niepoprawnej obsługi błędów na dysku. Ich praca polega na formatowaniu pojedynczych ścieżek przy użyciu funkcji BIOS-u. Przed formatowaniem każda ścieżka jest odczytywana, co umożliwia zapisanie danych przed rozpoczęciem formatowania kolejnej. Formatowanie nigdy nie jest pełne - pierwsza ścieżka (cylinder 0, głowica 0) jest z zasady pomijana, ponieważ niektóre kontrolery dysków przechowują na niej własne dane o niestandaryzowanej strukturze.
Programy takie nie wykonują mapowania defektów dysku na wzór właściwych programów formatowania niskopoziomowego. Co więcej, mogą nawet usunąć znaczniki uszkodzonych sektorów zapisane w trakcie wcześniejszej, poprawnej operacji. Wynikiem jest wówczas możliwość zapisywania danych w sektorach wadliwych. Dodatkową konsekwencją może być utrata gwarancji. Ostatnim, choć może najistotniejszym, ograniczeniem jest to, że programy formatowania nieniszczącego mogą być wykorzystywane wyłącznie w odniesieniu do dysków sformatowanych wcześniej i umożliwiających formatowanie przy użyciu funkcji BIOS-u.
Właściwy program formatowania niskiego poziomu pomija funkcje BIOS-u komputera, przesyłając polecenia bezpośrednio do kontrolera dysku. Stąd właśnie bierze się ścisłe powiązanie oprogramowania z wykorzystywanym kontrolerem. Ujednolicenie oprogramowania formatującego jest zadaniem praktycznie niewykonalnym. Użycie niewłaściwego programu tego rodzaju było przyczyną niejednej fałszywej diagnozy dotyczącej stanu dysku.
Zakładanie partycji na dysku
Zakładanie partycji na dysku (partitioning) to operacja prowadząca do zdefiniowania obszarów dysku, które będą widoczne dla systemu operacyjnego jako niezależne wolumeny dyskowe.
Założenie partycji polega przede wszystkim na zapisaniu odpowiednich danych do głównego sektora rozruchowego dysku (cylinder 0, głowica 0, sektor 1 - pierwszy sektor dysku). Każdą partycję opisują numery początkowych i końcowych: cylindra, głowicy i ścieżki). Dodatkową informacją, odczytywaną przez ROM BIOS komputera, jest znacznik partycji rozruchowej, który wskazuje na której z nich dostępne są pliki inicjalizacyjne systemu operacyjnego.
Standardem programu do tworzenia partycji dysków jest FDISK, dostępy we wszystkich systemach operacyjnych firmy Microsoft (i nie tylko), aż do wersji Windows Me. Systemy Windows 2000 i XP wyposażone zostały w podobny program, o nazwie DISKPART. Wszystkie wersje Windows, poczynając od Windows 95. umożliwiają również założenie partycji i sformatowanie dysku przez program instalacyjny systemu. Mimo że nazwa i podstawowe funkcje programu nie różnią się pomiędzy różnymi systemami operacyjnymi, zaleca się korzystanie z narzędzia dołączonego do systemu, który będziemy faktycznie instalować. Wynikiem operacji zakładania partycji jest utworzenie sektora rozruchowego dysku, o formacie zrozumiałym dla programu FDISK i instalatora systemu. Główną przesłanką tworzenia więcej niż jednej partycji dysku jest potrzeba korzystania z dwóch lub większej liczby systemów operacyjnych, zainstalowanych na jednym dysku fizycznym.
Program FDISK, DISKPART lub SETUP jest dostępny w każdym systemie operacyjnym. We wszystkich wersjach Windows, podobnie jak w systemie MS-DOS, program FDISK umożliwia tworzenie dwóch rodzajów partycji: podstawowej (primary) i rozszerzonej (extended). Wyłącznie partycja podstawowa może być partycja rozruchową. Jeżeli w komputerze zainstalowany jest tylko jeden dysk, jego część lub całość zawsze musi zostać wybrana jako partycja podstawowa. Warunek ten musi być spełniony, aby możliwe było uruchamianie z dysku systemu operacyjnego. Partycja podstawowa jest rozpoznawana jako pojedynczy wolumen lub, inaczej mówiąc, litera dysku (C: w przypadku systemów jednodyskowych). Partycja rozszerzona jest jedynie obszarem, w którym utworzyć można właściwe dyski logiczne. Dysk logiczny może obejmować część lub całość partycji rozszerzonej. Poszczególne dyski logiczne mogą mieć różne rozmiary. FDISK określa dyski logiczne jako "logiczne dyski DOS" (logical DOS drive).
Określanie partycji jako "partycji DOS" lub "dysku DOS" jest typowe dla wszystkich wersji Windows, do XP włącznie, jak również systemu Linux.
Zależnie od wykorzystywanej wersji Windows (lub MS-DOS), wprowadzenie podziału na partycje może być wymagane. Pierwsza edycja Windows 95 i wszystkie wersje systemu MS-DOS zapewniają wyłącznie obsługę systemu plików FAT 16, który nie umożliwia utworzenia więcej niż 65 536 plików na każdym dysku, a co ważniejsze - wolumenów o pojemności przekraczającej 2,1 GB. Tak więc 10-gigabajtowy dysk pracujący pod kontrolą systemu MS-DOS lub pierwszej edycji Windows 95 (95A) musi mieć pięć lub więcej partycji.
Inną przesłanką dzielenia dysku na wiele wolumenów jest możliwość podwyższenia bezpieczeństwa danych.
Przykładowo, PowerQuest (producent programu PartitionMagic) zaleca podział na trzy wolumeny:
- C: - dla systemu operacyjnego i narzędzi,
- D: - dla aplikacji,
- E: i dalsze - dla danych.
W takim przypadku partycje przypisujemy następująco:
- C: - partycja podstawowa,
- D: i E: - dyski logiczne DOS (wolumeny) w obrębie partycji rozszerzonej.
Jeżeli w przypadku awarii struktura dysków C: i D: ulegnie zniszczeniu, dane na dysku E: mogą pozostać nienaruszone. Dodatkowo, ułatwia to tworzenie kopii zapasowych - wskazujemy programowi całość dysku E: (w miejsce wybierania katalogów na dysku wspólnym).
Obsługa dużych dysków
Jeżeli korzystamy z programu FDISK dołączonego do systemu Windows 95B lub nowszego (Win95 OSR 2.x), Windows 98, Windows Me lub Windows 2000, a jeden z dysków w komputerze ma pojemność większą niż 512 MB, FDISK umożliwia skorzystanie z opcji obsługi dużych dysków.
Wybranie opcji obsługi dużych dysków zapewnia dwie korzyści:
- Można uzyskać dostęp do całej pojemności dużego dysku (powyżej 2,1 GB) przy użyciu jednej litery dysku. Limitem rozmiaru "dużego dysku" jest 2 TB. Jest to konsekwencją tego, że (niejawnie) wybieramy system plików FAT32, pozbawiony podstawowych ograniczeń systemu FAT 16.
- Ze wzglądu na efektywniejsze zasady przechowywania danych w systemie plików FAT32, pliki zajmują mniejszy obszar przestrzeni dyskowej.
Należy jednak pamiętać, że w przypadku stosowania obsługi dużych dysków, wszystkie operacje na nich muszą być wykonywane przez system operacyjny, który zapewnia obsługę systemu plików FAT32 (Windows 95B i późniejsze, Windows 98, Windows Me i Windows 2000). Jeżeli korzystamy z gier lub aplikacji dla systemu DOS, które wymagają uruchomienia systemu z dyskietki, nie będą one mogły uzyskać dostępu do dużych partycji. Potencjalnym rozwiązaniem może być zastąpienie systemu DOS na dyskietce wersją DOS włączoną do systemu Windows 95B lub Windows 98. Operację taką wykona polecenie SYS A:. Inną możliwością jest skorzystanie z menu startowego systemów Windows 95B lub Windows 98 (wywoływanego wciśnięciem F8 w trakcie pierwszej fazy inicjowania systemu). Dostępna jest w nim opcja Wiersz poleceń (Command Prompt), umożliwiająca wejście w tryb DOS zgodny z systemem plików FAT32. Jeszcze jedną alternatywą jest wybranie z menu Start polecenia Zamknij system (Shutdown), a następnie opcji Uruchom ponownie komputer w trybie MS-DOS (Restart Computer in MS-DOS mode).
Po wybraniu opcji obsługi dużych dysków ogólne zasady tworzenia partycji nie zmieniają się. Wciąż można utworzyć partycję podstawową i rozszerzoną, kierując się zaleceniami ochrony danych, opisanymi wcześniej. Innym typem systemu plików jest NTFS obsługiwany wyłącznie przez systemy Windows NT, Windows 2000 oraz XP. Jest on wydajny i zapewnia dodatkowe funkcje ochrony danych i pracy sieciowej. W systemie Windows 2000 i Windows NT 4.0 z zestawem Service Pack 4 lub nowszym stosowana jest wersja NTFS5. Warto pamiętać przede wszystkim o tym, że system Windows 9x nie zapewnia dostępu do partycji NTFS, a Windows NT - do partycji FAT32.
Jedynie Windows 2000 oraz XP potrafi odczytywać i zapisywać dane w obu tych formatach.
FDISK a litery dysków
Dzielenie dysku na partycje trudno ująć w jednym schemacie. Przebieg operacji zależy od liczby dysków twardych w komputerze i pożądanej liczby wolumenów dyskowych.
W przypadku pojedynczego dysku twardego, utworzenie partycji podstawowej i partycji rozszerzonej z dwoma dyskami logicznymi prowadzi do następujących przypisań:
- Podstawowa - c:
- Rozszerzona - d: e:
Typowym oczekiwaniem jest, że przyłączenie drugiego dysku spowoduje przypisanie do jego wolumenów kolejnych liter alfabetu. Nie jest to prawdą.
Aby korzystać z programu FDISK, niezbędna jest podstawowa wiedza o sposobie przypisywania liter dysków w systemie MS-DOS.
Jak wpływa to na zasady postępowania przy dołączaniu kolejnego dysku? Jeżeli na drugim dysku założymy partycję podstawową, podczas gdy na dysku pierwszym była już wykorzystywana partycja rozszerzona, drugi dysk "przejmie" literę D:, która zostanie wykorzystana jako oznaczenie drugiej partycji podstawowej w systemie.
Zmianie (o jedną literę "wzwyż") ulegną oznaczenia wszystkich dysków logicznych na partycji rozszerzonej.
Po dołączeniu drugiego dysku litery dysków D: i E: zostały zmienione na E: i F:. Partycja podstawowa nowego dysku jest oznaczona jako D:, wolumenom partycji rozszerzonej przypisane zostały litery G: i H:. Znajomość logiki takiej zamiany jest jedynym zabezpieczeniem przed nieumyślnym usunięciem danych z niewłaściwego dysku.
Identyczna zasada odnosi się do trzeciego i czwartego dysku w systemie - pierwsze litery alfabetu przypisywane są partycjom podstawowym. Dopiero po nich opisywane są wolumeny logiczne kolejnych partycji rozszerzonych. Podstawowym wnioskiem, który można z powyższej analizy wysnuć, jest zasada tworzenia na dodatkowych dyskach wyłącznie partycji rozszerzonych. Jeżeli nie utworzymy partycji podstawowej, kolejnemu dyskowi w systemie przypisane zostaną kolejne nie wykorzystane litery.
Rozumiemy teraz zapewne, że przy dodawaniu dysku drugiego, trzeciego lub czwartego do systemu, tworzenie partycji podstawowej nie jest zazwyczaj najlepszym pomysłem. Dysk, który nie pracuje jako pierwszy, nie może zazwyczaj być dyskiem rozruchowym. Nie ma więc powodu, aby tworzyć na nim partycję podstawową.
FDISK umożliwia wykorzystanie 100% miejsca na dysku do utworzenia partycji rozszerzonej. Litery wolumenów dysku pierwszego pozostają niezmienione. Układ taki jest bardziej zrozumiały i zabezpiecza przed pomyłkami, wynikającymi z nagłej zmiany oznaczeń. Konsekwencją szczególnego traktowania partycji podstawowych było przed laty oznaczanie pierwszych napędów dysków Iomega Zip, które korzystały z interfejsu ATAPI, jako D:. Dyskowi twardemu o dwóch partycjach pozostawały wówczas litery C: i E:. Producent szybko wówczas zareagował zmianą formatu dysków i programów obsługi - zapewniając rozpoznawanie stacji Iomega jako kolejnego dysku twardego z partycją rozszerzoną.
Korzystanie z programu FDISK
Przy uruchamianiu nowszych wersji narzędzia FDISK, pierwszy ekran programu zawiera następujące pytanie:
Czy chcesz włączyć obsługę dużych dysków (T/N) ? [T]
Podanie odpowiedzi twierdzącej spowoduje, że dla wszystkich tworzonych wolumenów o rozmiarze przekraczającym 512 MB FDISK automatycznie wybierze format FAT32. Odpowiedź przecząca ogranicza możliwości programu do tworzenia dysków FAT16, ograniczonych rozmiarem do 2 GB i nieefektywnie wykorzystujących dostępne miejsce (ze względu na duży rozmiar jednostki alokacji).
W nowych komputerach standardem jest odpowiedź Y, potwierdzająca zamiar korzystania z systemu plików FAT32. Ukaże się wówczas menu podobne do poniższego:
Bieżący dysk twardy: 1
Wybierz jedną z możliwości:
1. Utwórz partycję DOS lub logiczny dysk DOS
2. Ustaw aktywną partycję
3. Usuń partycję lub logiczny dysk DOS
4. Wyświetl informacje o partycjach
5. Zmień bieżący dysk twardy
Wybierz: [1]
Opcja piąta wyświetlana jest wyłącznie wtedy, gdy FDISK wykryje w komputerze więcej niż jeden fizyczny dysk twardy (warunkiem jest jego zadeklarowanie w programie konfiguracyjnym BIOS-u). FDISK standardowo proponuje pracę z pierwszym dyskiem. Opcja piąta umożliwia wybranie innego dysku w systemie.
Do zakładania partycji służy opcja numer 1. Jeżeli dysk był już wcześniej dzielony na partycje, można wyświetlić ich układ, korzystając z opcji numer 4.
Po wybraniu opcji numer 1, menu zmienia zawartość, umożliwiając wybór pomiędzy tworzeniem partycji podstawowej i rozszerzonej:
Utwórz partycję DOS lub logiczny dysk DOS
Bieżący dysk twardy: 1
Wybierz jedną z możliwości:
1. Utwórz podstawową partycję DOS
2. Utwórz rozszerzoną partycję DOS
3. Utwórz logiczny dysk DOS w rozszerzonej partycji DOS
Wybierz: [1]
Zasady pracy programu wymagają utworzenia partycji podstawowej na dysku rozruchowym systemu operacyjnego. Na innych dyskach fizycznych można utworzyć pojedynczą partycję rozszerzoną. Opcja numer 1 jest więc opcją, którą wybieramy przy zakładaniu partycji na pierwszym dysku komputera, który będzie zarazem dyskiem rozruchowym.
Po wybraniu opcji tworzenia partycji podstawowej wyświetlane jest zapytanie o to, czy życzymy sobie wykorzystać całość dostępnego na dysku miejsca. Odpowiedź twierdząca - w połączeniu z wcześniejszym wyborem formatu FAT32 - prowadzi do założenia partycji podstawowej, która obejmuje cały dysk twardy. Jeżeli nie włączyliśmy opcji obsługi dużych dysków (a więc korzystamy wyłącznie z formatu FAT 16). utworzona zostanie partycja o wielkości 2 GB, chyba że rozmiar całego dysku jest mniejszy.
Jeżeli nie jest pożądane, aby partycja podstawowa obejmowała cały dysk, to po określeniu jej rozmiaru i wykonaniu operacji, ponownie korzystamy z menu, wybierając tym razem opcję tworzenia partycji rozszerzonej, na której - w kolejnych krokach - zakładamy dyski logiczne. Do podzielenia dysku skłonić może jednak wiele różnych czynników: instalacja dodatkowego systemu operacyjnego, potrzeba korzystania z innego systemu plików, wymagania aplikacji itp.
Po utworzeniu wszystkich wymaganych partycji, ostatnim krokiem jest określenie jednej z nich jako rozruchowej (bootable) lub aktywnej (active). Umożliwia to opcja numer 2 głównego menu programu. W typowych przypadkach tylko jedna partycja może zostać oznaczona jako aktywna - partycja podstawowa. Po jej wskazaniu kończymy pracę narzędzia.
Po zakończeniu pracy programu FDISK komputer musi zostać uruchomiony ponownie - jest to warunkiem rozpoznania zmiany przez wszystkie składniki oprogramowania komputera. Następnym krokiem będzie formatowanie wysokiego poziomu każdego z utworzonych wolumenów. Służy do tego polecenie FORMAT. Po jego użyciu dyski będą gotowe do przechowywania plików.
Wolumen C: powinien być zazwyczaj formatowany z opcją umieszczenia na nim plików systemu operacyjnego.
Gdy jednak zamierzamy korzystać z programu instalacyjnego systemu Windows, można oczekiwać, że wykryje on brak plików systemowych i zapewni ich skopiowanie.
Zakładanie partycji przy użyciu narzędzi firm trzecich
Alternatywne programy do obsługi partycji dyskowych, takie jak PartitionMagic firmy PowerQuest i Partition Commander firmy V-Communications, umożliwiają pracę z dyskiem wykorzystywanym wcześniej i wykonywanie na nim następujących operacji (bez utraty danych):
- Tworzenie, zmiana rozmiaru, dzielenie, przenoszenie i scalanie partycji.
- Konwersje między systemami plików - z FAT do FAT32 lub NTFS, FAT32 do FAT, NTFS do FAT lub FAT32. Zamiana partycji podstawowej na rozszerzoną i odwrotnie. W systemie Windows 2000 - konwersja z formatu FAT32 do NTFS. Zapewniana jest również obsługa partycji ext2 i Linux SWAP.
- Przenoszenie aplikacji pomiędzy partycjami i automatyczne aktualizowanie odwołań po zmianie układu partycji (narzędzie DriveMapper).
- Odzyskiwanie usuniętych partycji FAT, FAT32, Linux ext2 i NTFS. Istnieje możliwość ich odtworzenia tak długo, dopóki wykorzystywane przez nie miejsce nie zostało przypisane innym wolumenom.
- Kopiowanie i przenoszenie danych partycji na inną partycję lub inny dysk. Mimo że każdy program zaleca poprzedzenie jakichkolwiek operacji wykonaniem pełnej kopii zapasowej systemu, autor korzystał z wymienionych narzędzi wiele razy, zamieniając pojedynczą partycję dysku na dwie lub więcej mniejszych - całość operacji zamykała się w 10 minutach. Wykonanie podobnych czynności przy użyciu narzędzi FDISK i FORMAT oraz programu do tworzenia kopii zapasowych wymagałoby kilku godzin.
Formatowanie wysokiego poziomu
Ostatnim etapem instalacji dysku jest formatowanie wysokiego poziomu. Podobnie jak oprogramowanie do zakładania partycji, oprogramowanie formatujące jest związane z wybranym systemem plików. W systemach Windows 9x i DOS podstawową funkcją operacji formatowania jest utworzenie tablicy alokacji plików i głównego katalogu dysku. Te dwa elementy umożliwiają pracę z dyskiem systemowi operacyjnemu. Formatowanie musi zostać poprzedzone założeniem partycji. Każdy założony przez FDISK wolumen musi zostać sformatowany.
Podstawowe narzędzia formatujące to FORMAT.COM i moduł formatowania wywoływany przez menu Windows Explorera. Narzędzie FORMAT.COM wymaga następującej składni:
FORMAT C: /S /V
Polecenie takie zapewni sformatowanie dysku C: i zapisanie na nim ukrytych plików systemu operacyjnego.
Ukoronowaniem pracy narzędzia będzie wyświetlenie pytania o etykietę wolumenu.
Program formatowania wysokiego poziomu systemu plików FAT działa następująco:
- Przeszukuje dysk w poszukiwaniu ścieżek i sektorów oznaczonych w trakcie formatowania niskopoziomowego jako uszkodzone i oznacza odpowiednie ścieżki jako nieczytelne.
- Zapisuje w obszarze pierwszego cylindra partycji (głowica 1, sektor 1) sektor rozruchowy wolumenu systemu DOS.
- Poczynając od kolejnego sektora (głowica 1, sektor 2), zapisuje tablicę alokacji plików. Bezpośrednio po niej zapisana zostaje kopia. Oba te wpisy pozostają praktycznie puste - mogą zawierać jedynie oznaczenia uszkodzonych bloków dysku, odnalezione w trakcie przeszukiwania dysku.
- Zapisuje pusty katalog główny.
- Jeżeli podany został parametr /S, kopiuje pliki systemowe, IO.SYS, MS-DOS.SYS (lub IBMBIO.COM i 1BMDOS.COM) i COMMAND.COM (w takiej dokładnie kolejności).
- Jeżeli podany został parametr /V, wzywa do wprowadzenia etykiety wolumenu zapisywanej jako czwarty wpis w katalogu głównym.
Od tego momentu system może zapisywać i odczytywać dane z dysku. O ile skopiowaliśmy pliki systemowe, dysk będzie również dyskiem rozruchowym.
W trakcie pierwszej fazy formatowania wysokiego poziomu wykonywane jest przeszukiwanie dysku pod kątem oznaczonych wcześniej defektów. Wyszukiwane są wówczas znaczniki, które mogły zostać wprowadzone jako oznaczenia wadliwych ścieżek lub sektorów. Narzędzie FORMAT pięciokrotnie podejmuje próbę wykonania operacji odczytu z każdego takiego obszaru. Jeżeli oznaczenia zostały wprowadzone w trakcie formatowania niskopoziomowego, wszystkie te próby zazwyczaj zawodzą.
Po pięciu próbach odczytu program nie ponawia ich więcej i przechodzi do sprawdzania kolejnego sektora.
Jeżeli w trakcie pięciu prób dany obszar nie mógł być odczytany, odpowiednie bloki dysku zostają opisane jako uszkodzone (odpowiedni wpis zostaje umieszczony w tablicy alokacji plików).
Jeżeli utworzyliśmy partycję rozszerzoną, polecenia formatowania dysków logicznych DOS będą krótsze - w rodzaju FORMAT D: /V dla dysku D:, czy FORMAT E: /V dla dysku E:.
Ograniczenia programów FDISK i FORMAT
Największym problemem, z którym zetkniemy się przy korzystaniu z narzędzia FDISK, jest jego niszczące działanie. Gdy pojawia się potrzeba zmiany struktury dysku, wszystkie dane muszą zostać skopiowane na inny nośnik, a cała procedura zakładania partycji rozpoczęta od nowa. Możliwość usunięcia całego wolumenu dysku skłania do ostrożności. Para programów FDISK-FORMAT też ma istotne ograniczenia:
- FDISK nie zapewnia żadnej pomocy w zakresie zmian oznaczeń literowych dysków.
- FPo założeniu nowej partycji przy użyciu programu FDISK, zawsze trzeba użyć narzędzia FORMAT.
- FORMAT sprawdza obszar całego dysku. Jednak sposób obsługi błędów jest mało wyrafinowany i może doprowadzić do niepotrzebnego wyłączenia z użytku dużych fragmentów dostępnej przestrzeni dyskowej.
- FFDISK i FORMAT zostały zaprojektowane pod kątem środowiska z jednym systemem operacyjnym i nie funkcjonują poprawnie w środowisku wielosystemowym (jak Windows 9x i Linux lub Windows 9x i NT).
- FFDISK i FORMAT nie zapewniają prawie żadnych procedur przenoszenia danych na nowy dysk. Polecenie XCOPY jest stosunkowo trudne w użyciu.
- FInformacje podawane przez programy FDISK i FORMAT zniekształcić może obecność stacji CD-ROM korzystających standardowo z pierwszej wolnej litery po napędach dysków twardych.
Wymienione tu braki skłaniają wielu producentów do dołączania różnego rodzaju oprogramowania automatyzującego instalację dysku twardego. Dzięki nim przygotowanie nowego środowiska pracy może być czynnością szybką, prostą i bezpieczną.
Typowe funkcje programów automatyzujących instalowanie dysku to:
- Przejęcie funkcji narzędzi FDISK i FORMAT. Wszystkie czynności wykonuje jeden program, o zoptymalizowanym algorytmie działania.
- Baza danych z informacjami o ustawieniach zworek dla różnych modeli dysków.
- Kopiowanie dysku. Funkcja umożliwiająca skopiowanie zawartości starszego dysku MS-DOS lub Windows 9x na nowy dysk, z zachowaniem długich nazw plików i ich atrybutów.
- Zmiana oznaczenia literowego dysku CD-ROM. Poza samą zmianą przypisanej stacji CD-ROM litery (aby zwolnić wcześniejsze dla wolumenów dysku twardego) program może odpowiednio zmodyfikować wpisy w Rejestrze Windows i plikach INI. Zapewnia to poprawną pracę oprogramowania, które wymaga dostępu do dysków optycznych.
- Procedura instalowania oparta na systemie menu bądź "kreatorze".
- pcja zastąpienia oprogramowania BIOS-u dla dużych dysków twardych (> 504 MB, 2,1 GB, 8,4 GB itd.).
Najwięksi producenci oprogramowania automatyzującego instalowanie dysków to Ontrack Data International, Inc. i StorageSoft. Obie firmy sprzedają swoje produkty wytwórcom dysków twardych, którzy dołączają je do oferowanych klientom urządzeń. Dostępne są również wersje "ogólnego stosowania", umożliwiające pracę z dyskami dowolnej marki i wersji.
Disk Manager i EZ-Drive to programy narzędziowe pracujące w środowisku DOS. DiscWizard i Disk Manager DiskGo! zapewniają interfejs okienkowy. DiscWizard firmy Seagate przeprowadza analizę systemu, zadaje użytkownikowi odpowiednie pytania i przeprowadza na ich podstawie procedurę całkowicie zautomatyzowaną.
Wersje OEM omawianego tu oprogramowania są udostępniane publicznie w witrynach WWW producentów dysków. Uniwersalne wersje detaliczne można zakupić w sklepach komputerowych.